Είναι ένα από τα ωραιότερα φυσικά τοπία της Ευρώπης και έχει χαρακτηριστεί Εθνικός Δρυμός από το 1962. Ο λόγος για το φαράγγι της Σαμαριάς, ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα τoυ νομού Χανίων και της Κρήτης γενικότερα.
Στο νομό Χανίων τα φαράγγια (χαράγματα) είναι πολλά, ίσως και πάνω από 50, αλλά όπως λένε οι Σφακιανοί, μόνο «ένας είναι ο Φάραγγας».
Το φαράγγι της Σαμαριάς προσελκύει κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες που διασχίζουν τη διαδρομή των 18 χιλιομέτρων από τον Ομαλό μέχρι την Αγία Ρουμέλη. Πήρε το όνομά του από το εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριό της Σαμαριάς που με τη σειρά του οφείλει το όνομά του στην Οσία Μαρία την Αιγυπτία (Οσία Μαρία-Σία Μαρία-Σαμαριά), την οποία τιμούσαν σε ένα μικρό εκκλησάκι έξω από τον οικισμό της Σαμαριάς. Φιλοξενεί πολλά ενδημικά είδη πουλιών και ζώων, με πιο γνωστό τον κρητικό αίγαγρο, γνωστό και σαν κρι-κρι.
Κάθε χρόνο το φαράγγι της Σαμαριάς το διασχίζουν πολλοί, λίγοι όμως είναι αυτοί που αντιλαμβάνονται όταν το διασχίσουν ότι συγκεντρώνει ολόκληρη την «μυρωδιά» της Κρήτης, την ομορφιά και την αγριάδα μαζί, τη δύναμη, την αντοχή, την λεβεντιά αλλά και την ευαισθησία της.
Ακόμα και ο πιο αδαής, ωστόσο, είναι δύσκολο να μην αισθανθεί δέος όταν διασχίζει στις Πόρτες, το στενότερο σημείο του, ή να μην νιώσει τη γλύκα του καθάριου νερού από τα λιωμένα χιόνια, ή τη μυρωδιά του δίκταμου. Κι όταν μετά από περίπου έξι ώρες πεζοπορία φτάσει στην Αγία Ρουμέλη είναι δύσκολο να μη νιώσει τη λύτρωση με μια βουτιά στα κρυστάλλινα νερά του Λιβυκού Πελάγους.
Από την Αγία Ρουμέλη μπορεί να φύγει μόνο με το φέρι για τη χώρα των Σφακίων. Αλλωστε, η Αγιά Ρουμέλη δεν έχει άλλη πρόσβαση παρά μόνο μέσα από το φαράγγι με τα πόδια ή με καράβι.
Σήμερα το φαράγγι είναι απόλυτα οργανωμένο με χώρους ανάπαυσης με τρεχούμενο νερό ανά 2 χιλιόμετρα, με ίσκιο, παγκάκια και ωραία ονόματα όπως «Νερούτσικο», «Βρυσί», «της Πέρδικας το Νερό».
Η πορεία είναι κατηφορική σε όλη τη διαδρομή του με κάποια χιλιόμετρα ίσιωμα και μόλις 100 μέτρα ανηφόρα. Οι επισκέπτες ανεβαίνουν με αυτοκίνητο στον Ομαλό και από εκεί ξεκινούν την κατάβαση από τη θέση Ξυλόσκαλο, που ονομάστηκε έτσι γιατί πριν από πολλά χρόνια οι ντόπιοι είχαν φτιάξει εκεί μια υποτυπώδη σκάλα από ξύλα και κορμούς δέντρων.
Στα πρώτα χιλιόμετρα χρειάζεται προσοχή γιατί οι πέτρες γλιστράνε και αυτό συνεχίζεται μέχρι να φτάσει κανείς στον πρώτο ανοικτό χώρο ανάπαυσης, στον Αγιο Νικόλαο, όπου υπάρχουν αιωνόβια κυπαρίσσια, που λέγεται ότι είναι τα μεγαλύτερα και μακροβιότερα της Ευρώπης.
Μόλις τελειώσει η κατηφόρα, κάπου στα μέσα της διαδρομής μπορεί να δει κανείς τον εγκαταλελειμμένο οικισμό της Σαμαριάς που είναι ακατοίκητη για περίπου 400 χρόνια. Οσα σπίτια είναι όρθια χρησιμοποιούνται από τους φύλακες ή ως χώρος πρώτων βοηθειών. Πίσω από τα ερείπια αν είναι κανείς τυχερός μπορεί να δει και τους αίγαγρους, τα γνωστά κρι-κρι της Κρήτης, που πολλές φορές κατεβαίνουν μέχρι εκεί για να βρουν τροφή. Τα κρι κρι που έχουν καστανό χρώμα και μια μαύρη λουρίδα στη ράχη, συχνά είναι σκαρφαλωμένα στα απόκρημνα βουνά. Κοντά στη Σαμαριά βρίσκεται και το εκκλησάκι της Οσίας Μαρίας.
Η πορεία γίνεται πια μέσα στην κοίτη του ποταμού και περίπου στο 11o χιλιόμετρο εμφανίζεται το νερό. Δεκαπέντε λεπτά μετά το εκκλησάκι που βρίσκεται στο χώρο ανάπαυσης «Χριστός» υψώνονται οι «Σιδερόπορτες» ένα από τα περισσότερο φωτογραφημένα μέρη στον πλανήτη.
Εχει πλάτος μόλις 3 μέτρα, μήκος 12 και το ύψος των βράχων είναι 700 μέτρα. Το χειμώνα είναι σχεδόν αδύνατο να περάσει κανείς τις Πόρτες, αφού κατεβαίνει πολύ νερό, ενώ παράλληλα ξεκολλάνε οι πέτρες από τους βράχους. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που το Φαράγγι παραμένει κλειστό από τον Οκτώβριο μέχρι το Μάιο.
Λίγο μετά από τις Πόρτες, οι βράχοι ανοίγουν και πάλι και ξεκινά η αντίστροφη μέτρηση για την έξοδο από τον Εθνικό Δρυμό. Πλησιάζοντας προς την Αγία Ρουμέλη, στην Επάνω Ρουμέλη, βλέπει κανείς τα πρώτα μαγαζιά, όπου μπορεί να αναπαυτεί και να δροσιστεί. Ακολουθούν οι Γειτονιές, η εκκλησία της Αγίας Τριάδας και μετά η Αγία Ρουμέλη.
Η σύγχρονη μικρή πόλη είναι απλά ο δρόμος που καταλήγει το Φαράγγι και το… λιμάνι που οδηγεί στα Σφακιά. Ομως, η παλιά πόλη διατηρούσε μεγάλη ομορφιά με ένα υπέροχο τοξωτό πέτρινο γεφύρι που παραμένει αποκλεισμένο μέσα στο ρέμα και την όμορφη εκκλησία της Παναγιάς που έχει χτιστεί στα θεμέλια αρχαίου ναού. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους η Αγία Ρουμέλη είναι η αρχαία πόλη Τάρρα, που υπήρξε σημαντική πόλη των Δωριέων και αναφέρεται ακόμα και από τον Ομηρο.
Οσοι έχουν ακόμα… κουράγιο από την πεζοπορία θα αποζημιωθούν αν αποφασίσουν να κάνουν μπάνιο στην υπέροχη παραλία με το μαύρο βότσαλο στο Λιβυκό Πέλαγος. Αλλωστε, είναι και ο καλύτερος τρόπος να ξεπιαστούν τα πόδια από το πολύ περπάτημα.
Οσοι αποφασίσουν να διασχίσουν το φαράγγι θα πρέπει να προτιμήσουν ελαφριά ορειβατικά μποτάκια αντί για αθλητικά παπούτσια, να πάρουν μαζί τους αντηλιακό και καπέλο, όπως και ένα παγούρι με νερό. Αν το διασχίσουν άνοιξη θα νιώσουν εκτός των άλλων και τις μυρωδιές από τα πάνω από 450 είδη φυτών που ευδοκιμούν εκεί, ενώ θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στις πέτρες που ξεκολλάνε από τα τοιχώματα του φαραγγιού και να σιγουρεύουν τα πατήματά τους για να μη γλιστρήσουν.
